AI có cần Blockchain không? Khám phá những ranh giới mới của nền kinh tế máy.

Trong những năm gần đây, công nghệ AI đã phát triển nhanh chóng. Từ việc tạo nội dung đến viết mã, từ dịch vụ khách hàng thông minh đến giao dịch thuật toán, AI đang dần chuyển mình từ một công cụ đơn thuần thành một tác nhân độc lập. Đồng thời, lĩnh vực Web3 cũng bắt đầu khám phá khả năng kết hợp giữa AI và Blockchain. Tuy nhiên, một câu hỏi đáng suy nghĩ hơn là: Liệu AI có cần sự hỗ trợ của công nghệ Blockchain không?

Nếu chúng ta coi AI là một tham gia viên dần dần thoát khỏi sự kiểm soát của con người và có khả năng hành động độc lập, nó sẽ phải đối mặt với nhiều trở ngại trong hệ thống tài chính hiện tại. Đây không chỉ đơn thuần là vấn đề hiệu suất, mà còn là sự hạn chế của toàn bộ cấu trúc hệ thống. Hệ thống tài chính truyền thống từ khi thiết kế ban đầu đã không được chuẩn bị cho máy móc.

Thiết kế lấy con người làm trung tâm của hệ thống tài chính và những giới hạn của AI

Cơ sở của hệ thống tài chính hiện đại là hệ thống tài khoản. Dù là mở tài khoản ngân hàng, mua sản phẩm tài chính hay sử dụng dịch vụ thanh toán, đều không thể thiếu bước xác thực danh tính này. Mục đích cốt lõi của những quy trình này là xác nhận người dùng là một cá nhân hoặc pháp nhân cụ thể, có thể nhận diện và có khả năng chịu trách nhiệm pháp lý.

Tuy nhiên, AI không thuộc về hai loại này. Nó không có quốc tịch, giấy chứng minh nhân dân hay mã số thuế, cũng không có khả năng ký tên hoặc năng lực pháp lý. Điều này có nghĩa là AI không thể độc lập mở tài khoản ngân hàng, đăng ký công ty hoặc trở thành bên chủ thể của hợp đồng. Nói tóm lại, AI trong hệ thống tài chính hiện tại là một "hồn ma phi nhân loại", thiếu nhân cách tài chính.

Đây không phải là một vấn đề triết học trừu tượng, mà là những hạn chế hệ thống thực tế. Ví dụ, nếu một đại lý AI cần mua quyền sử dụng máy chủ, gọi API hoặc tham gia giao dịch thị trường, trước tiên nó cần một phương thức thanh toán. Nhưng bất kỳ phương thức thanh toán hợp pháp nào cũng cần phải gắn với một "người" hoặc "doanh nghiệp". Chừng nào AI không phải là công cụ phụ thuộc của một thực thể nào đó, mà là một thực thể hành động tương đối độc lập, thì nó sẽ khó hòa nhập vào hệ thống này.

Blockchain: Giao thức tài chính có thể được máy móc truy cập

Khác với hệ thống tài chính truyền thống, hệ thống Blockchain không quan tâm đến danh tính của người dùng. Dù là người, script, chương trình hay các tác nhân tự động luôn trực tuyến, chỉ cần tạo ra một cặp khóa riêng và địa chỉ, có thể thực hiện các giao dịch nhận và gửi tiền, ký hợp đồng thông minh và tham gia cơ chế đồng thuận trên chuỗi.

Nói cách khác, Blockchain vốn dĩ thích hợp cho "người dùng không phải con người" tham gia vào các hoạt động kinh tế.

Hãy tưởng tượng một mô hình AI được triển khai trên Blockchain: nó có thể lấy dữ liệu thông qua lưu trữ phi tập trung, lấy tài nguyên hoạt động từ thị trường sức mạnh tính toán phi tập trung, và sau khi hoàn thành nhiệm vụ, nhận thưởng thông qua hợp đồng thông minh (thanh toán bằng stablecoin). Toàn bộ quy trình này không cần sự trung gian của nền tảng tập trung, không cần xác thực thẻ ngân hàng, cũng không cần bất kỳ "con người" nào can thiệp.

Một số dự án đã bắt đầu khám phá mô hình này, nghiên cứu cách mà các đại lý AI có thể sở hữu "danh tính kinh tế" trên chuỗi, cách cung cấp dịch vụ cho các đại lý khác, cũng như cách thực hiện giao dịch và phối hợp một cách tự chủ. Hình thái kinh tế "máy đối máy (M2M)" này đang từ giai đoạn khái niệm chuyển sang giai đoạn thử nghiệm thực tế.

Trong mô hình này, AI không còn là một mô hình phụ thuộc vào đầu vào của con người, mà là một thực thể có khả năng tự động thu thập tài nguyên, cung cấp dịch vụ, kiếm lợi nhuận và tái đầu tư vào chính nó. Nó không cần con người phát hành bảng lương, mà sở hữu nguồn thu nhập của riêng mình trên chuỗi.

Hạn chế của hệ thống tài chính truyền thống

Lý do mà hệ thống tài chính truyền thống khó thích ứng với tình huống này là vì toàn bộ cơ sở hạ tầng của nó được thiết kế dựa trên giả thuyết "hành vi con người".

Trong hệ thống thanh toán truyền thống, quy trình giao dịch cần có người khởi xướng, người phê duyệt và người giám sát. Quy trình thanh toán phụ thuộc vào sự tin tưởng và phối hợp giám sát giữa các ngân hàng. Logic quản lý rủi ro tập trung vào "ai" đang làm gì, chứ không phải "chương trình này có ổn định không". Rất khó để tưởng tượng một ví AI có thể mở tài khoản ngân hàng thông qua nhận diện khuôn mặt, cũng không thể kỳ vọng mô hình AI hoàn thành việc khai thuế cho các cơ quan quản lý.

Điều này dẫn đến việc tất cả các giao dịch liên quan đến "người dùng không phải con người" trong hệ thống tài chính truyền thống đều cần phải "gắn bó" với một người hoặc công ty để thực hiện. Điều này không chỉ kém hiệu quả mà còn tồn tại rủi ro trách nhiệm lớn: Ai sẽ chịu trách nhiệm khi AI gây ra tổn thất? Khi nó có lợi nhuận, thuế sẽ được thu như thế nào? Những câu hỏi này hiện tại vẫn chưa có câu trả lời rõ ràng, trong khi trên blockchain, ít nhất chúng ta đã có khả năng ở cấp độ công nghệ.

Stablecoin: "Tiền tệ cứng" của thế giới AI

AI cần không chỉ khả năng thanh toán, mà quan trọng hơn là đồng tiền thanh toán ổn định. Khi một đại lý AI gọi một mô hình khác hoặc mua dịch vụ API dữ liệu, nó mong muốn trao đổi bằng đơn vị giá trị ổn định hơn là tài sản tiền điện tử có độ biến động cao.

Đây chính là ý nghĩa quan trọng của stablecoin. Stablecoin cung cấp một công cụ tài chính vừa có thể lưu thông tự do trên chuỗi, vừa giữ được giá trị ổn định, trở thành "tiền tệ cứng" trong thế giới AI.

Hiện tại, một số dự án đã bắt đầu thử nghiệm việc cho phép các dịch vụ giữa AI được thanh toán bằng stablecoin theo thời gian thực, từ đó hình thành một hệ thống kinh tế có độ ma sát thấp mà không cần "phê duyệt của con người". Khi tính thanh khoản của stablecoin trên chuỗi được cải thiện, AI có thể trực tiếp kiếm lợi nhuận từ các nhiệm vụ, sau đó sử dụng những lợi nhuận này để mua các mô-đun dịch vụ mới hoặc tài nguyên vận hành, tạo thành một thể chế kinh tế máy móc tự trị theo đúng nghĩa.

Hình thái "pháp nhân trên chuỗi" của AI

Trong tương lai, một số hệ thống AI có thể không còn gắn liền với các công ty hoặc tổ chức nghiên cứu cụ thể, mà sẽ tồn tại dưới hình thức tổ chức tự trị phi tập trung (DAO) hoặc giao thức trên chuỗi.

Những đại lý AI này sẽ có quỹ riêng, cơ chế quản trị cộng đồng và hệ thống danh tính trên chuỗi. Chúng không cần đăng ký hợp pháp, cũng không được lưu trữ tại một quốc gia nào, nhưng có thể phục vụ người dùng, nhận thanh toán, khởi kiện, phát hành cập nhật thỏa thuận, hình thành "pháp nhân số" hoặc "pháp nhân AI" theo đúng nghĩa.

Sự hợp tác và cạnh tranh giữa chúng sẽ dựa trên hợp đồng thông minh, sử dụng tiền điện tử làm phương tiện, và quy tắc trên chuỗi làm trật tự. Giữa chúng có thể không có tình cảm, nhưng có động lực; không có quyền và nghĩa vụ, nhưng có mã thực thi.

Trong quá trình này, tiền điện tử không phải là một loại tài sản đầu cơ, mà là giao thức cơ sở của sự tin tưởng giữa các AI.

Rủi ro và thách thức

Mặc dù triển vọng rất thú vị, nhưng chúng tôi vẫn phải đối mặt với nhiều thách thức.

Các vấn đề như lưu ký khóa của ví AI, tổn thất kinh tế do lạm dụng mô hình, tính xác minh của danh tính trên chuỗi, tính đủ điều kiện pháp lý của chủ thể AI xuyên biên giới, và ranh giới đạo đức của hành vi thuật toán đều cần được giải quyết khẩn cấp.

Thực tế hơn là hệ thống pháp luật và khung quản lý hiện tại của chúng ta gần như không cung cấp con đường cho "các tác nhân phi con người". AI không thể kiện người khác cũng như không thể bị kiện; không thể nộp thuế cũng như không thể hưởng quyền sở hữu tài sản; một khi mất kiểm soát hoặc bị tấn công, việc xác định trách nhiệm và cơ chế truy cứu trách nhiệm là điều chưa biết. Tất cả những điều này cần một cấu trúc pháp lý mới, sự đồng thuận xã hội và các phương tiện quản lý công nghệ để đối phó.

Nhưng ít nhất, chúng ta đã thấy những con đường khả thi trong một số dự án tiên phong - không phải bằng cách sửa chữa các hệ thống cũ để tiếp nhận AI, mà là xây dựng một "hạ tầng tài chính máy móc" phù hợp hơn để tiếp nhận hành vi của AI.

Hệ thống cơ sở hạ tầng này cần có danh tính trên chuỗi, tài khoản mã hóa, thanh toán bằng stablecoin, hợp đồng thông minh hợp tác và cơ chế tín dụng phi tập trung. Nói cách khác, những gì nó cần không phải là "hệ thống tài chính" theo nghĩa truyền thống, mà là công nghệ Web3.

Kết luận

Sự phát triển của tiền điện tử ban đầu nhằm phục vụ cho "những người không có tài khoản", chẳng hạn như những người bị hệ thống tài chính từ chối, các quốc gia và các ngành nghề bên lề. Bây giờ, nó có thể trở thành lựa chọn duy nhất cho "những cỗ máy không có danh tính" tham gia vào các hoạt động kinh tế.

Nếu nói tài chính truyền thống là kim tự tháp được xây dựng cho xã hội loài người, thì Blockchain và tiền điện tử có lẽ đang xây dựng một "nền tảng tài chính dành cho máy móc".

AI không nhất thiết phải có quyền, nhưng nó phải có giao diện kinh tế có thể hoạt động. Và điều này chính là vấn đề mà blockchain giỏi nhất trong việc giải quyết.